126. Iparraldeak XVII. mendean izan zuen loraldiak behera egin zuen Utrechteko Itunean (1713) Ternua eta itsasoz haraindiko beste lurralde batzuk galtzean. Honek, izan ere, murriztapen nabarmenak eragingo zizkion ordura arte gorantz egindako Lapurdiko arrantza eta merkataritza industriari. Port Royalgo leku historikoa, gaur egun Kanadako Eskozia Berria denean. Orduan, koroa ingelesaren mendean geratuko zen. 127. Nafarroaren armarria Port Royalgo sarreran. Hauxe izan zen europarren lehen egonlekua Floridatik iparraldera (1610). 128. Manuel Larramendi (1690-1766), idazle, apaiz, filologo eta historialaria, euskararen eta euskal kulturaren bultzatzaile handia izan zen Ilustrazioan zehar, eta baita lehen euskal folklorista ere. 1729an El imposible vencido o Arte de la Lengua Bascongada (Ezina egina) argitaratu zuen, gaztelaniatik egindako gramatika bat alegia, eta egin zuen Diccionario trilingüe del Castellano, Bascuence y Latín lana ere (1745) erreferentzia izan zen orduko literatoentzat. Hizkuntzaren inguruan zeuzkan kezkak -sorburua, ahaidetasuna, hizkuntza unibertsala- bere garaiko intelektualen berberak dira. 129. Oin Berrirako Dekretuak iritsi zirenean, hauen bidez Felipe V.ak gaztelania ezarri zuen arlo publikorako hizkuntza orokor gisa, foruen erabateko defentsa berehala piztu zen Euskal Herrian, eta Manuel Larramendik Sobre los fueros de Guipúzcoa argitaratu zuen (1756-1758), bere Provincias Unidas del Pirineo proiektuan; honetan, euskal lurraldeen batasuna bultzatzen zuen. 130. Agustin Kardaberaz, Hernanikoa, Sebastian Mendiburu, Oiartzungoa, eta Joakin Lizarraga, Elkanokoa, Larramendiren eskolakotzat hartuak dira. Honen eraginpean aritu ziren bai euskarazko obrak idazten bai predikuan. 131. XVIII. mendean, euskaraz argitaratutako pietatezko liburu gehienak literatura aszetikoaren klasikoen itzulpen edo moldaketak dira. 132. Mende honetan pastorala garatuko zen, gaur egun arte iritsi zaigun Zuberoako antzerki genero tradizional bat. Honen sorburua Erdi Aroko mistère deituetan dago, honek Erdi Aroko santu, errege edo enperadore en bizitza kontatzen duen landako antzerki mota baterantz jo baitzuen. Sainte Elisabeth de Portugal dugu, 1750ean Eskiulan idatzia, gorde den eskuizkriburik zaharrena. 133. Joanes Etxeberri mediku eta idazleak (Sara, 1668-1724) espiritu ilustratua erakutsi zuen euskal hiztunen analfabetismoagatik kezkatuta agertzen zenean; eta euskararen defentsan ere aritu zen. Egun desagertuta dagoen Diccionario cuatrilingüe hartaz gain, latina ikasteko Euscalherriari eta Euscaldun guztiei escuarazco hatsapenac latin icasteco (1713) gramatika ele bikoa idatzi zuen, eta baita Escuararen hatsapenac eta Lau-Urdiri Gomendiozco Carta edo Guthuna,(1718) ere, euskararen apologiak hauek biak. 134. Peñafloridako kondea. 135. 1764an Azkoitian jaio zen Euskalerriaren Adiskideen Elkartea, eta Ilustrazioaren argiak Euskal Herri penintsularrean sartuko ziren, hari eta haren buru Frantzisko Xabier Maria Munibe Idiakez Peñafloridako kondeari esker. Berau genuen Azkoitiko Zalduntxoetako bat. Elkartearen helburua zientzien garapena eta euskara lantzea eta fintzea zen. Peñafloridako kondeak berak El borracho burlado lana egin zuen (1764); obra komikoa da, gaztelaniazko solasaldiz eta euskarazko kantuz osatua. Egile beraren Gabon sariac (1762) eta Pedro Ignazio Barrutiaren Gabonetako ikuskizuna ditugu estreinako testuak euskal antzerkiaren historian. 136. IRURAC BAT, Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen ikurritza. 137. XVIII. mendeko poesia. Bertso zahar eta berri zenbaiten bilduma eskuizkribuan (1798), itsasoko arriskuez eta bakailao-ontziek Ternuara egiten dituzten bidaiez hitz egiten duten konposizioak ditugu: Partida tristea Ternuara, Itsasoco perillac eta Ternuaco penac. Iparraldean, doinu frantsesen eragina ageri-agerikoa da zubereraz idatzitako Othoitce eta Cantica Espiritualac Çubero Herrico (1734) eta lapurteraz idatzitako Cantica espiritualac (Baiona, 1763) lanetan. 138. Gottfried Hensel-en mapa alemaniarra, 1730ekoa. Honetan, Gure Aita otoitzaren hasiera ikusten dugu, tokian tokiko hizkuntzaz idatzia, eta gutxi gorabehera dagokion lurraldean kokatua. Gure aita cerue tan aicena. 139. Nafarroan, herrietatik bi herenetan egiten zuten euskaraz XVIII. mendean, eta euskararen hegoaldeko mugak Tafalla zeharkatzen zuen. 140. 1778an Nafarroako apezpikutegiko hartzaile euskaldunek (peritu judizial euskaldunak ziren) aurre egin zioten euskaldunen kopurua murrizteko eta erromantzatuena (erromantzez, hots, gaztelaniaz hitz egiten zutenena) handitzeko ahaleginari. 141. Ternuako kostaldea. 142. Mosketaria. 143. Frantziako Iraultza gertatu zenean (1789), Iparraldeko lurralde euskalduna frantziar erregimen komunean sartu zuten, eta hiriburua eta gobernu organoak Pauera eraman zituzten. Frantsesa izango zen, aurrerantzean, hizkuntza bakarra, eta euskara suntsitu beharreko patois haien artean sartu zuten (1794). 144. Anduraingo gaztelua. Maule. 145. Barandiaranek erakutsi zuen ezen, XVIII. mendearen amaieran, euskaraz hitz egiten zutela Arabako eremu handi batean, Gasteizko bikariotzako herri asko tartean. Etxebarri.