223. Gerra zibilaren ondorioz, Eusko Jaurlaritzak atzerrira joan behar izan zuen, luzaro iraun zuen erbestealdira. 1941 arte Parisen izan zuen egoitza, eta handik New Yorkera aldatu zen. 1946an Frantziara itzuli zen. Urte haietan indar handiz sustatu zuen Euskaldunen Adiskideen Nazioarteko Liga, 50.000 lagun izatera iritsi zen erakundea. Herrien Europa batu eta federalaren aldeko egitasmoa defenditzen zuen nazioarteko foroetan. 1951. urtean, ordea, Gobernu frantsesak, presidente Vincent Auriol sozialista zela, Pariseko bulegoak konfiskatu eta gobernu frankistaren ordezkariei eman zizkien. 224. Gernika batailoia Bordelen sartzen, 1945ean, hiria liberatu ondoren. Euzko Gudarostea desegin eta gero, gudariak Frantzia Librearen armadan sartu ziren, eta Gudarosteko Saseta batailoiarena izandako ikurrinarekin desfilatzen zuten. 225. Gudaria, Bigarren Mundu Gerraren amaieran. Espainiako Gerra Zibila 1939an amaitu ondoren Hego Euskal Herriko gudari askori gertatu legez, Frantzia Librearen armadan ibilitako iparraldeko gudari askok ere erbesteratu behar izan zuten. Amerika osoak, ipar eta hego, hartu zituen euskal diasporaren aro berri honetan ihes egindakoak. 226. Euzko-Gogoa (1949-1959). Guatemalan erbesteratua zela, Jokin Zaitegi idazleak jarri zuen abian aldizkaria, Orixeren eta Andima Ibiñagabeitiaren laguntzarekin. Era guztietako testuak argitaratzen zituen: literatura, musika, hizkuntzalaritza... Baita autore klasikoen euskarazko itzulpenak ere: Sofokles, Horazio, Virgilio eta abar. 1956. urtetik aurrera Biarritzen argitaratzen hasi zen, eta euskal idazle ezagun asko izan zituen kolaboratzaile. 227. Nikolas Ormaetxea Orixe (Orexa,1888-1961). Idazle eta jakintsu handia, bizitza osoa euskal kulturara emana, olerkari, nobelagile, saiogile eta itzultzailea izan zen. Euskara ezin aberaskiago menderatzen zuelako eta idazteko trebetasun handia erakutsi zuelako, 1931n Aitzolek hari eman zion Euskaldunak epopeia idazteko mandatua. Gerra garaian, lana bukatua bai baina artean argitaratu gabe zuela, espetxeratu egin zuten eta, gero, erbesteratu behar izan zuen. Frantziatik abiatuta Amerikara joan zen, eta 1956an itzuli zen Euskal Herrira; orduan etortzen hasita zeuden beste intelektual batzuk ere. 228. Joxe Miel Barandiaran (Ataun 1889-1991). Etnografo eta antropologo ospetsua; bera da Euskal Herriko ikerketa arkeologiko eta etnografikoen aitzindaria eta "aita". Barandiaranek ere ihes egin behar izan zuen jaikialdi faxistaren ondorioz. Hala, 1942az geroztik Saran (Lapurdi) bizi izan zen eta han eratu zuen bere kultur plaza, 1953an Ataunera itzuli zen arte. Ordurako ospe handia zuen Euskal Herritik kanpo ere. Besteak beste, berak abian jarriak dira Ikuska Euskal Ikerketa Institutua (1946), Eusko Folklore Urtekaria (Gasteiz, 1921) eta Eusko- Jakintza aldizkaria (Baiona, 1947). 1991n hil zen, ikerketa, irakaskuntzan eta argitalpenetan uzta zientifiko oparoa utziz. 229. Gerra Zibilak ikastolak desagertzea ekarri zuen, eta guraso talde batzuek ezkutuan antolatzen zituzten euskarazko eskolak seme-alabentzat. Lantegi honetan aipagarria da Elvira Zipitria andereñoak (1906) egindako lana, 1943az geroztik bere etxean bertan, Donostian, ematen baitzituen eskolak euskaraz. Argazkian, bere ikasle batzuekin. 2009ko abenduan, Gipuzkoako Foru Aldundiak Urrezko Domina eman zion gerraosteko andereño taldeari, klandestinitatean euskarazko eskolei eusteko egin zuten lan zail eta eskerga aitortuz. 230. Gerra ondoko urteetan Euskaltzaindiaren lana ia bertan behera geratu zen. 1950eko hamarkada arte ezin izan zuen lan sendorik egin. Orduan ekin zion ostera gogor lanari Resurreccion Maria Azkuek, Federiko Krutwigen laguntzarekin. Krutwig (Getxo, 1921-1998), hizkuntzetan aditua eta akademiko jakintsua, gogotik saiatu zen euskararen ospea handitzen; euskarak europar kultura eta kultura greko klasikoa bereganatu behar zituela defenditzen zuen. 231. Joan Mari Torrealdai ikertzaile eta saiogileak, El Libro negro del euskera liburuan (Ttarttalo, 1998), ongi dokumentatzen ditu 1730az geroztik euskarak jasan dituen zapalkuntzak eta zentsurak, bereziki gogorra izan zen gerraoste frankista barne. 232. Erregimen faxistaren propaganda, gaztelania ez beste hizkuntza guztiak mespretxatzen zituena: HABLE BIEN. Sea Patriota – No sea Bárbaro. Es de cumplido caballero, que Ud. hable nuestro idioma oficial o sea el castellano. Es ser patriota. VIVA ESPAÑA Y LA DISCIPLINA Y NUESTRO IDIOMA CERVANTINO. ¡¡ ARRIBA ESPAÑA!!. 233. Orson Welles. 1955ean bi dokumental filmatu zituen Euskal Herriari buruz, britainiar telebistarako. Euskaldunek –zioen Wellesekhizkuntza arrotz bat hitz egiten dute gaur egun, adituentzat jatorri ezezaguna duena. Euskal Herri erdian, Franco jeneralaren mendean dagoen aldean, debekatua dago hizkuntza hori, euskaraz hitz egitea traizioa da.