San Juan ontzia. XVI. Mendea

Gipuzkoan dago XVI. mendeko ontziak irudikatzen dituen ateburu pilarik handiena. Horiek zizelkatu zituzten kalitate apartak oso informazio baliotsua eskaintzen digu garai honetako ontziei buruz. Pasaiako San Juan baleontziaren hondarrak aurkitu eta aztertzeari esker, Red Bayn hondoratu baitzen 1565ean, badugu XVI. mendeko euskal ontzigintzaren xehetasunen berri. Ozeanoetan zeharreko hedapenaren garai honetan, nabigaziorako itsasbideak nabarmen luzeagoak dira, eta karga-ahalmena optimizatu beharra dago, ezinbestean. Lehen aldiz, kargatu beharreko upelen bolumenak emango du ontziaren kroskoa, zehatzmehatz eman ere, kargarako guneari ahalik eta probetxurik handiena ateratzearren. Nao motako ontziak bere garaiko interes ekonomiko handieneko bi itsasbideetan lortuko du erabateko garapena: Indietako Ibilian eta Ternuako Ibilian, hain justu ere.

Francisco Elorriagaren ontzia, hiru zubikoa. Pero Otxoa maisuak egin zuen Zumaian, 1585an. © José Lopez

Bartolome Garroren ontzia, Zumaian Kristobal Artadik eta beste hamar ofizialek bost hilabeteko epean egina 1573an. © José Lopez

Gabia oihalak. Garai honetan gabiak, hala nagusikoa nola trinketekoa, erabat garatuta daude. Oihal edo belen banaketa be-rri honek erraztu egingo du zapiekin berekin maniobrak egitea, Ipar Atlantikoko baldintza g o - g o r r e t a n batez ere. Karga-bolumena optimizatzea. Upelek neurri estandarra zuten, eta gutxi gorabehera 225 litroko edukiera. Ontziaren luzerako ebakiduran ikus dezakegu upelak bikain daudela kokatuta, hutsarterik gabe. Ho-rrela, espazioa bera zeharo erabiltzeaz gain, saihestu egiten da Atlantikoan zehar egin beharreko ne-guko zeharkaldi gorabeheratsuetan karga mugitzea. © José Lopez

Orioko ateburua, XVI. mendeko nao motako euskal ontzia zehaztasun handiz irudikatzen duena. Erliebe honek, Gipuzkoako kostaldean zehar banatuta dauden beste batzuekin batera, erreferentzia gisa balio izan du ontzi mota honen ezaugarriak ezagutzeko; eta batez ere San Juan ontziaren gainaldearen eta masteriaren inguruko zalantza batzuk argitzeko. © José Lopez

Ontziaren eta balearen neurriak. © José Lopez

Garaiera eta ontzi-gain kopurua emendatu, eta gabia oihalen bidez oihal-eremua handitu egin da. Ternuako itsasbide zaileko baldintza gogorrek brankako gaztelua txikiago egitea eskatzen dute, kontrako haizeek ontziari jitorik eragitea saihesteko. Aitzitik, txopako zubi edo ontzi-gaztelua haga nagusiraino luzatzen da. © José Lopez

1565ean Labradorreko Red Bayn hondoratutako Pasaiako San Juan ontziaren modeloa. Modelo hau, 1978- 1992 urteen artean egin-dako indusketaren ondotik Parks Canada-ren urpeko arkeologia departamentuak urtetan zehar garatutako ikerkuntzaren emaitza da. Nazioarteko komunitate zientifikoari informazio gehien eman dion XVI. mendeko ontzi ozeaniko mota da. San Juan neurri ertaineko baleontzia zen, eta 200 tonako edukiera zuen. Modeloan barneal- deko banaketa eta hiru ontzi-gainak ikus ditzakegu; hauetan guztira mila bat upel lumera eraman zitzakeen. © José Lopez