Zeraingo herria Aizelekuko ezproi batean dago eraikita, Segura eta Mutiloa biltzen dituen harana inguratzen duten mendietan. Zerain, plazan zuhaitzak dituzten herri horietako bat da, igandetan gerizpean meska-mutil kozkorrak jolasean ibiltzen diren horietako bat, automobilen zarata hotsa entzuten ez den horietakoa.

Zerain, San Adriango tunelerako bide horietako bateko antzinako mugarri, errepideek "Dos Mares"eko uren mugaldea igaro ahal izateko portu xamurragoak aurkitu zituztenean geratu zen baztertuta, eta denboraren poderioz bere landa bazterrean erabat ahaztuta. Gaur egun, Seguratik abiatuta Aztiria auzoraino igo eta Legazpira gero behera egiten duen errepidea besterik ez du inguruan topatzen.

Galtzara zaharrean, tarteka sasitartean galduta eta harriak lokatz azpian dituela, antzinako historioen, leienden, kontuen eta sinesmenen aztarrenak, eta horiekin batera Tartalo, Lamiak eta Aketegiko Dama, edo bide bazterrean hil eta hilobiratutako soldadu eta bidaiariak hantxe geratu dira bertan behera, hari telefoniko, hariteria elektriko, eta eztanda-motoreen ihes-tutuetako kelarrearen izu-ikaraz. Zorigaiztoko horien oroigarri lurrean zulatuta eta sasiartean estalita dagoen hilarri diskoidalak besterik ez ditugu. Jasokundearen Andra Maria eliza gure lurraldean dugun elizik zainduenetakoa eta interes handienekoa dela esan genezake. Barrualdean aipatzekoak, bataio harria, gotiko estiloko pieza zoragarria, harrian landua, eta sortu izan zeneko sinbolo erromanikoen errepresentazio astral garbizale eta garatuagoduna; hilobi gotikoa; urbedeinkatu-ontzi interesgarria eta, batez ere, saihetseko horma batean agertzen den Kristo erromaniko zoragarria.

Herriaren erdian, ondo-ondoan plaza duela, osin lehor baten alboan, Jauregi dorretxeak ez du lan gutxi tente irautearekin. Antzinako hobia itxita dago; banderizen gordeleku izana, bertan sar ez zitezen itxi zuten Erdi Aroan atearen giltzarriaren altuera arte murriztuz. Ordutik, hareharrizko harlangaitz sendoko paretetan ondo gordetzen jakin izan du bere duintasuna. Adreilu gorri trinkoak eta zurezko bilbadurak, lekuaren arabera bertikala nahiz oblikuoa, harlangaitzaren ordeak egin zituzten, eta zabaldutako leihateek edo balkoi motzek leiho ojibalak edo murruarteka estu eta beltzak ezabatu zituzten.

Atearen bi aldetara, letra gotikoz harrian landutako esaera borratu egin da euriaren eta haizearen eraginez; horman, atetik oso gertu dagoen plakak bakarrik egin ahal izan dio aurre eguratsari eta mendeaen iraganari. Lau izarretako antzinako plaka dugu berau, angulu bakoitzean zortzi puntakoa, ilargiak besarkatutako eguzki bat erdian duela. Eguzki goibela, izan ere. Negargurea duen eguzkia, alegia. Baina ez dugu sekulan ere jakingo zergatik edo zer adierazi nahi izan zen han jarri zutenean. Bere antzinako lekua hori zenik ere ez dakigu. Mendeetan zehar, gure herri zahar honek zerbait adierazi izan du, zerbait eskatu, edo zerbaitetaz babestu dela uste izan du zeinu eta figura horiekin. Bizitza eta heriotza, zoriona edo zorigaiztoa, kristau aurreko galdutako erlijioen ondare ditugun sinbolo horiei lotutakoak zirela zalantzarik ez dago.

San Blas ermita tajuz zaharberrituta. Antzinako apaiz etxea zaharberrituta. Plazak beste zuhaitz bat erdian duela, artea alegia, herriaren sinbolo. Bertan museo bat jartzekotan direla. Udaletxeko, bentako eraikina eraberrituta, eta bertako gartzela zaharra museo bihurtuta, azkenaldi honetan ere, interes izugarria duen Urkulluetako museo eta zerrategia zaharberritu egin dute baita ere. Zerainek itxura berria hartzeaz gain zera erakusten digu, gizakia, benetan nahi izanez gero, eguneroko bizitzari aurre egiteaz gain, gauza dela poetikotasunean bizitzeko.