137. Burdinazko kanoia. XVI. eta XVII. mendeen artean kulebrinaren erabilera hedatu zen (luzea eta kalibre txikikoa zen). Bere ezaugarriak zirela eta, ez zuen gotorlekuak erasotzeko balio. Horregatik, XVI. mendearen lehen laurdenean kanoia agertu zen, luzera txikiagoaz baina kalibre handiagoaz. Elementu bi hauek pieza bakar batekoak dira, eta ahotik kargatzen dira. Brontzezkoak eta burdinurtuzkoak egin zituzten, eta erroak zeuzkaten, pieza kanoi-gurdian bertikalean mugitu ahal izateko. Askok, gainera, bi helduleku zituzten, hobeto maneiatzeko. Piezen 'kalibrea', XIX. mendearen erdialdera arte, ez zen ahoko diametroko zentimetroen arabera neurtzen, baizik eta erabiltzen zuten burdina mazizozko balaren pisuaren arabera, libratan neurtuta. Helmen eraginkorra 400 metrokoa zen kulebrinaren kasuan, eta 300 metrokoa kanoien kasuan. XVIII. mendean artilleriak normalizatu egin zuen ordura arte erabilitako tipologia konplexua, eta horrela agertu zen ordenantzako artilleria deitua, aniztasun hura nabarmen bateratu zuena.© Juan Antonio Sáez
138. Obusa, 21 cm-koa, brontzez egina;
karga kulatatik egiten da, eta arima marratua du. 1885 modelokoa da, 'Seraing' afuste batean kokatuta dago, eta 6.000 m-ko helmena du. Obusa artilleriako tarteko pieza bat da, kanoiaren eta mortairuaren artekoa, hau da, zeharkako tirorako prestatua. XIX. mendearen bigarren erdialdetik aurrera, artilleriako piezak arima marradunekoak izango ziren, zehaztasun eta helmen handiagoa lortzen zelako. Gero eta presio eta desgaste handiagoak jasan behar zituztela eta, arimarako material berriak erabili zituzten (brontze konprimatua, altzairua), edo fabrikazio-forma berriak:
uztaiak erabiltzea (hau da, metalezko uztai bidez sendotzea) (ikus 192 zk.ko irud.) eta hodia erabiltzea (erresistentzia handiagoko materialak erabiltzea desgaste handieneko zonetan) (ikus 188 zk.ko irud.). Tiro egiteko bizkortasuna areagotu egin zen kulatatik kargatzean eta atzerapena txikiagoa izateko hainbat mekanismo (balazta eta berreskuragailua) edukitzean.© Juan Antonio Sáez
