15. Donostiako zigilua (XIII. mendea). Gotorleku almenadun bat da, muturretan dorreak, sarreran barbakana eta jaurespen-dorrea dituena. Seguruenik gaztelu irudi soil bat izango da, ez justuan Urgull mendian eraikitakoarena.© Xabi Otero

Pirinio inguruak, Bizkaiko Golkora hurbildu ahala, leundu egiten ditu bere malkarrak. Hala, balizko etsaien gudaroste batek inguru hau erabil lezake Espainia eta Frantzia arteko muga igarotzeko. Arrisku horrixe aurre egitearren gotortu zituzten Hondarribia eta Donostia XVI. mendeaz geroztik, garrantzi handi samarreko bi gotorleku antolatuz bertan.

XIX. mendeko gerra zibilen eta hauetako azkena amaitu ondoren onartutako defentsa-planen eraginez, Gipuzkoako ipar-ekialdea gotorlekuz bete zen. Hauetako batzuk behin-behinekoak ziren, iraunkorrak ordea besteak. Eta ugaritasun hauxe dugu ondoren datozen orrialdeetan jasotako gotorleku gehienak hain lurralde-eremu txikian biltzearen arrazoia.