Zintzilikario multzoak.

Itzul gaitezen, bada, berriz ere haitzulora. Barneratu ahala, lehenengo multzoa atondoaren ezkerraldean aurkituko dugu, sarreratik gertu, hiru elementuz osatuta, bi luzexkak dira eta hirugarrena ia angeluzuzen formakoa, aurpegiak eta angeluak biribilduta dituena.
Barruko gelarako pasabidean, harritzar edo harkoskorrez mugatutako lau metro karratu inguruko eremu batean, beste bost zintzilikario aurkituko ditugu. Horietako hiru, basahuntz ebakortzetan eginak eta apainduak, elkarrengandik oso gertu agertuko dira. Baina pieza guztien artetik bere edertasunagatik nabarmentzen dena da kolore beltz biziko uharri mehe baten gainean egindako zintzilikarioa, harriaren berezko soslaiak Paleolitoko hainbat venus klasiko ekartzen digu gogora. Zintzilikario horretatik oso hurbil kolore belzkarako beste bat aurkituko dugu, formari erreparatuz gero, orein baten hondar betortza dirudiena, baina askoz ere handiagoa. Jatorrizko objektuaren sinbolismoaz gain, antzekotasun hori dela eta hautatua izango zen seguruenik pieza hori.
Alabaina, barruko lehenengo gelak eskainiko digu Paleolitoko aurkikuntzarik ikusgarrienetako bat: metro eta erdi luzeko lepokoa, behar bada buztin gainean propio utzitako harri beltzeko hamalau zintzilikarioz osatua. Pieza horiek, gehienak apainduak eta forma luzatukoak, ordenatuta eta distantzia tarte bera dutela antolatuta daude eta bi muturrak berezko zuloa duten apaingarririk gabeko harri txiki banaz ixten dira.

Gela horretan bertan, aurreko multzotik lau bat metrora, bi piezez osatutako beste bat aurkituko dugu. Bost talde horiez gain, atondoko nahiz barruko gelako beste zenbait lekutan, zintzilikatzeko zuloaren parean hautsita dauden beste zintzilikario batzuk topatuko ditugu, oraingo honetan, elkarrengandik nahiko gertu.

Zintzilikario bakoitzaren deskribapena egiten den orrialde guztietan zintzilikarioen marrazkiak 1:1 eskalan erakusten dira, benetako tamainan, eta argazkiak, berriz, 1:1,5 eskalan, benetako tamaina baino %50 handiago, xehetasun guztiak hobeto ikusi ahal izateko.

Hauek dira harriz eginak ez dauden lepoko baten elementu bakarrak. Basahuntzaren (Capra pyrenaica) hiru ebakortza dira, zuztarrean bi zulo dituzte eta kanpoko aldeak zeharkako lerro laburrez apainduta daude. Pieza horiek agian okrez margotuta egon ziren, edo behintzat harremana izan zuten material horrekin, aurkitu zirenean horietako batek kolorazio gorriko arrastoak baitzituen.

Historiaurrean ohikoa da animalia belarjale edo haragijaleen hortzak erabiltzea zintzilikarioak egiteko, zulatuz eta apaindura diferenteak eginez. Alabaina, ez dira oso ugariak zulo bat baino gehiagoko hortz horien parekoak. Ezagutzen dira, halere, zaldi eta orein ebakortzak, apainduak eta zulo bikoitza dutenak (bost ere bai batzuk) Kantauriko isurialdeko eta ipar Pirinioetako Madeleine aldiko maila ezberdinetan, hala nola Ermittian (Deba, Gipuzkoa), Arenazan (Galdamez, Bizkaia), Isturitzen (Izturitze-Donamartiri, Nafarroa Beherea), Mas d´Azilen (Ariège) eta Tito Bustillon (Riba-desella, Asturias).

Labarretako artean eta arte higigarrian giza irudi gutxi dago. Higigarriaren barruan, interes berezia dute zenbait eszenek, hala nola, Torreko hezurrekoak (Oiartzun, Gipuzkoa) edo Vacheko (Ariège) makilakoak, edo ezagunak diren gorputz biribileko irudi urriek: Entrefoceseko burua (Morcín, Asturias), zalantzan jarritako El Pendoko zintzilikario edo makila zulatua (Camargo, Kantabria) eta Las Caldaseko (Oviedo, Asturias) “Venusa”. Emakumezkoen irudikapena, gizonezkoena baino zainduagoa, eskematikoa izan ohi da eta anatomiaren atal batzuk nabarmentzen dira. Horren inguruan era askotako interpretazioak egin dira: ama jainkosaren irudiak, ugalkortasun eskaintzak, gizarte paleolitikoan emakumezkoek zuten garrantziaren adierazleak, etab.

Euri ura karstean barneratzen da eta kareharria disolbatzen du pixkanaka, horma eta zoruetan eratzen doazen troska estalagmitikoak sortuz. Praileaitz I haitzuloko barruko lehen gela horrelako geruza batek estaltzen zuen eta aztarna paleolitiko guztiak modu naturalean zigilatuta zeuden. Halaber, aurkitutako zintzilikarioetako batzuk konkrezio geruza finak zituzten jasandako tanta jariatze geldoaren eraginez.

Aipatzekoa da hautsitako zintzilikario batzuk aurkitu izatea, gehienak zulo aldetik puskatuta. Ez dakigu noiz eta nola hautsi ziren; halere, historiaurrean zehar askotan aurkitu izan dira hautsitako edo desegindako objektuak bizitoki eta ehorzketa eremuetan, eta ondorioz proposatu izan da erritu jardueretan apurtutakoak izatea. Praileaitz Ieko zintzilikarioen kasuan ez dakigu objektuen haustura eta aurkikuntzen bateratzea halabeharrak edo beste arrazoiren batek eragindakoak ote diren.